ارائه ایده “قیمتگذاری در بازار اسلامی”
کارگاه «تحقیق و نوآوری در علوم انسانی اسلامی» به همت نمایندگی مرکز نوآوری و ایدهپردازی علوم انسانی اسلامی در استان مازندران، دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندارن و مؤسسه فرهنگی پژوهشی قرآن و عترت پیامبر اعظم (ص) ساری برگزار شد.
این کارگاه مشتمل بر دو بخش بوده است. در بخش اوّل، دکتر حبیبالله حلیمی جلودار(ریاست محترم دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران)، در موضوع «آسیبشناسی تحقیقات در علوم انسانی» به ارائه بحث پرداخت. ایشان جایگاه فعلی علوم انسانی در ابعاد تحقیقاتی، علمی و کاربردی را پائینتر از جایگاه شایسته خود دانست و افزود: به نظر می رسد که این حیطه علمی دست کم در دو دهه اخیر به دلائل گوناگون نتوانسته همگام با دیگر رشته های علمی راه پیشرفت و نوآوری را بپیماید.
این استاد دانشگاه در ادامه سخنرانی علمی خود، به آسیبهای حوزه علوم انسانی اشاره کرد که به عنوان مهمترین موارد میتوان به: کیفیت نامطلوب تحقیقات علوم انسانی در سطح ملی و بین المللی، کاربردی نبودن بسیاری از تحقیقات، رشد کمی بی رویه دانشجو، اشتغال بیش از حد صاحبنظران علوم انسانی به تدریس به جای تحقیق اشاره داشت. وی در پایان به برخی از سیاستها و راهکارهای پیشنهادی این حوزه اشاره کرد که عبارتاند از: نظاممند کردن تحقیقات، ایجاد هماهنگی میان مراکز تحقیقاتی و اجرائی به منظور محقق ساختن پژوهشهای کاربردی و گرهگشا، استفاده بهینه از توان پژوهش متخصصان علوم انسانی و توسعه تخصصی و عالمانه مراکز پژوهشی.
بخش دوم کارگاه، نشان ۳۳ با عنوان «قیمت گذاری در بازار اسلامی» برگزار شد. در ابتدای این بخش، دکتر مهران رضایی (مدرس دانشگاه مازندران و نماینده مرکز نوآوری و ایدهپردازی علوم انسانی اسلامی در استان مازندران)، به ضرورت بحث نوآوری و حمایت از ایده پردازان جوان پرداخت و سپس اهداف مرکز و مجاری سه گانه حمایت از ایده پردازان جوان را برای دانشجویان و طلاب حاضر تبیین نمود.
سپس ایدهپرداز محترم، جناب حجت الاسلام محمدصادق فاضل (دانش آموخته سطح ۴ حوزه علمیه قم و معاون پژوهش مدرسه علمیه فیضیه مازندران) ایده خود را ارائه داد که از سوی حجتالاسلام دکتر محمدتقی گیلک حکیمآبادی [ریاست محترم دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه مازندران] و جناب دکتر محمد محسنی دهکلانی [عضو محترم هیات علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران] مورد ارزیابی و داوری قرار گرفت.
حجت الاسلام فاضل در مقام تبیین ایده، بیان داشت که قیمتگذاری در فقه با واژه تسعیر شناخته میشود. در اصطلاح فقه، تسعیر، قیمتگذاریِ حاکم یا نماینده او و اجبار بر معامله، بر اساس آن قیمت است. به اجماع فقیهان در شرایط طبیعی بازار، حاکم حق قیمتگذاری در بازار اسلامی را ندارد. اما در شرایط خاص اقتصادی (احتکار، انحصار و تبانی) چند قول وجود دارد: ۱٫ مطلقا جایز است. (شیخ مفید، سلّار و برخی فقیهان اهل سنت) ۲٫ مطلقا جایز نیست. (مشهور) ۳٫ در صورت اجحاف بایع، قیمت گذاری جایز است. ۴٫ در صورت اجحاف بایع، امر به کاهش قیمت میشود. ۵٫ در صورت اجحاف بایع، امر به کاهش قیمت میشود و در صورت امتناع قیمتگذاری میگردد. (امام خمینی (ره)).
در ادامه، ایدهپرداز ایده جدید خود را اینگونه بیان نمود: به نظر میرسد قیمتگذاری حاکم مطلقاً جایز است؛ به پنج دلیل: ۱٫ سیره عقلاء ۲٫ قاعده وجوب حفظ نظام ۳٫ قاعده حرمت اعانۀ بر اثم و عدوان ۴٫ قاعده استیمان ۵٫ قاعده احسان.
پس از ارائه ایده، حجتالاسلام دکتر گیلک حکیمآبادی (رئیس دانشکده علوم اقتصادی و اداری دانشگاه مازندران)، به ارائه نکاتی پیرامون اثر پرداخت. از جمله: در اثبات اثر از ادله خاص استفاده نشده و تماماً به قواعد عمومی تمسک شده است. علاوه بر این که ما قواعدی در باب اختیار مالک داریم مانند قاعده تسلیط. همچنین، در این نظریه کبرای قیاس از فقه معاملات استفاده شده و به خوبی هم ثابت شده ولی صغرای قیاس که مرتبط با بحث اقتصاد است اصلاً نیامده است.
در ادامه نشست، جناب دکتر محمد محسنی دهکلانی (عضو هیات علمی گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی دانشگاه مازندران) ادله پنجگانه فقهی صاحب ایده را به چالش کشید؛ بدین تقریر که: سیره عقلاء بر این نیست که برای تمامی کالاها قیمت تعیین کنند. وجوب حفظ نظام در کلام فقیهان مورد مناقشه است، آن چیزی که مورد اتفاق فقیهان است حرمت اختلال نظام است، علاوه بر اینکه در برخی نظامها، مانند بلوک شرق، قیمت گذاری در بازار موجب اختلال نظام شده است.
دیگر اینکه، قاعده حرمت اعانۀ بر اثم و عدوان کمک به گناه را حرام میداند اما آیا گرانفروشی گناه است؟ همچنین، در قاعده امین گفتید که دولت امین مردم است، در صورتی که نمیتوان این حرف را پذیرفت. در نهایت، قاعده احسان در مقام امتنان بر بندگان است، اما امتنان به دولت تصویر ندارد.
در ادامه حجت الاسلام فاضل بخشی از نقدها را پاسخ گفت؛ اجمالا اینکه، محل بحث ما کالاهای اساسی است، گرانفروشی در کالاهای اساسی امنیت اقتصادی را از بین میبرد و این موجب اختلال نظام میشود. گرانفروشی ظلم است و در قاعده آمده است کمک به گناه (اثم) و ظلم (عدوان) حرام است.
این کارگاه، در تاریخ ۲۰ آذر ۹۶ با حضور حجت الاسلام دکتر محمد اسماعیل قاسمی طوسی(ریاست مؤسسه پیامبر اعظم (ص) و مدیر گروه معارف اسلامی دانشگاه)، حجت الاسلام دکتر محمود دیانی(معاون آموزش و ارتباطات فرهنگی مؤسسه پیامبر اعظم (ص) و عضو هیات علمی دانشگاه)، خانم دکتر زینب السادات حسینی(معاون پژوهش دانشکده و عضو هیات علمی دانشگاه)، دانشجویان مقاطع کارشناسی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه مازندران و طلاب حوزه علمیه فیضیه بابل درمحل دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه مازندران برگزار شد.
