.
در مقاله پایانی (حوزه خواهران) و پژوهش درسی (حوزه برادران) موضوع مقاله و پژوهش باید راحت باشد. البته، راحت بودن موضوع از نگاه هر کسی متفاوت است.
برخی تصور می‌کنند که راحت بودن موضوع، بدین معناست که مطالب آماده برای ریختن در بدنه مقاله وجود داشته باشد. بدین معنا که منابعی پیدا شود که مطالب آماده داشته باشد و طلبه با جمع‌آوری این مطالب و گذاشتن این مطالب در کنار یکدیگر، متن مقاله را تدوین کند. این تصور، ناشی از یک آموزش اشتباه در مقاله‌نویسی است. تصور اشتباه این است که از طلبه سطح یک و دو، همین مقدار انتظار است که از منابع مختلف، مطالبی را جمع‌آوری کند و مقاله‌ای را با مجموع این مطالب تدوین نماید.
در صورتی که به این کار تتبع می‌گویند نه پژوهش؛ پژوهش از سه جهت با تَتَبُّع متفاوت است:
۱٫ رابطه بین تتبّع و پژوهش، رابطه مقدمه و ذی المقدمه است؛ به این بیان که تتبّع و جستجو مقدمه و شرط دست‌یابی به پژوهش، یعنی ذی‌المقدمه است. نیازمندی تتبّع و پژوهش به یکدیگر به گونه‌ای است که اگر کار دانشمندان فقط به مطالعه و جستجو در آثار پیشینیان منحصر شود، به جمود و رکود منجر خواهد شد و اگر پژوهنده‌ای بدون جستجو دست به قلم زند به استقبال بدعت و ناپختگی خواهد رفت.
۲٫ اگر جستجوگری پس از فراهم‌آوردن مواد اولیه پژوهش دست از کار کشید و به گردآوری اطلاعات بسنده کرد، شایسته عنوان متتبّع است، ولی اگر پس از جستجوهای بسیار، مصالح و مواد گردآوری‌شده را درهم آمیخت و از میان آن‌ها سخنی نو یا نگاهی تازه پدید آورد، علاوه بر عنوان متتبّع، شایسته عنوان پژوهشگر نیز می‌باشد.
۳٫ قوام تتبّع به منابع و کتب است، ولی قوام تحقیق و پژوهش به تجزیه و تحلیل، سنجش و ارزیابی، و تفکر انتقادی است. (معاونت پژوهش حوزه علمیه استان تهران، بی‌تا)
حال، با توجه به تعریف پژوهش: «پژوهش، پردازش اطلاعات است، با فرایند نظام مند، متعلق به گستره خاصی از علوم، دارای هویت جمعی و متضمن نوآوری». (قراملکی، ۱۳۸۵، ص ۲۵)، و از آنجا که پردازش و تحلیل اطلاعات جزئی از ماهیت پژوهش است، اگر صرفاً مطالب جمع‌آوری گردد، بدون اینکه تحلیلی بر روی آن انجام گیرد، پژوهشی صورت نگرفته، بلکه یک تتبع انجام شده و نتیجه آن تتبع، در قالب یک مقاله ارائه شده است.
علاوه بر اینکه، اگر مقاله را به «قالب ارائه یک پژوهش» تعریف کنیم، در این صورت، آن متنی که تنظیم شده، در حقیقت، مقاله نیز نخواهد بود و استعمال واژه مقاله برای آن مجازی است.
.
منابع:
۱٫ معاونت پژوهش حوزه علمیه استان تهران، «تعریف پژوهش»، بی‌تا، مشاهده شده در ۱۴۰۲ (۱۹ دی)، https://pajoohesh.howzehtehran.com/
2. فرامرز قراملکی، احد، روش‌شناسی مطالعات دینی (تحریری نو)، مشهد، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، ۱۳۸۵)