معنای واژه «تحقیق»
حجت الاسلام و المسلمین رشاد:
در واژه «تحقیق» خصوصیاتی وجود دارد که به نظر میرسد هم به لحاظ کیفی و هم به لحاظ جامع و جهت دار بودن با واژههای دیگر («پژوهش»، «بررسی»، «بحث»، «فحص»، «مطالعه»، «مطالعات»، «کاوش»، و «کندوکاو») متفاوت باشد و دلالت آن به مقصود در باب این قسم فعالیت علمی و فرایند منظور از آن، رساتر باشد.
در واژه «تحقیق» که مصدر باب تفعیل است، خصوصیت وصول به حقیقت یا دستیابی به حق نهفته است، یعنی این نکتهی ثمربخشی که در هیچیک از واژگان همگن و هموند ملحوظ و منطوی نبود، تعبیه شده است.
شاید بتوان واژه «تحقیق» را در فارسی «به کرسی نشاندن حق یا حقیقت» ترجمه کرد؛ به همین لحاظ، من کاربست کلمه تحقیق را برای اشاره به این فعالیت و فرایند خاص بیشتر میپسندم تا دیگر واژگان، و فکر میکنم از رسایی و گویایی بیشتری برخوردار است زیرا هم اجزاء بیشتری از آنچه را که میخواهیم تعبیر کنیم ادا میکند، هم جهتدار است و جهت حقجویی و حقیابی رفتار و فرآیند را تامین میکند، و به اقتضای باب تفعیل نقش کنشگرانهی عامل را هم برجسته میکند؛ زیرا تحقیق نوعاً یک اتفاق یا اشراق و الهام و نظیر اینها نیست که دفعتاً و به نحو غیرمتعارف رخ بدهد، واژه تحقیق به نحوی به فرآیندی بودن پژوهش نیز دلالت می کند.
در مجموع میتوان گفت که تحقیق عبارت از: «فعالیتی است فرآیندی با کاربست یک روش (روش در معنی گستردهاش مشتمل است بر مبانی، منابع، قواعد و ضوابط کشف) برای دست یافتن به حقیقت و کشف حق».
در جوهر تحقیق، «روشمندی»، «فرآیندمندی»، «غایتمندی» و اشاره به نقش کنشگرانه و فعال عامل تحقیق نهفته است. این تعریف یا تحلیلی که من در معنا و مؤدای کلمه تحقیق ارائه دادم، هرچند که کمابیش متکی بر معنای لغوی واژه بود و منشا انتزاع آن مقتضای ماده و هیأت این کلمه بود، ولی خواستم معنای اصطلاحی پیشنهاد کرده باشم که با معنای لغوی آن سازگاری داشته باشد.
اما اینکه در فرایند تحقیق شرط است که یافتههای بی پیشینه و نویی را به دست بیاوریم، خیر چنین قیدی از کلمه برنمی آید و در فرایند آن لحاظ نشده است. همین که احقاق حقی میشود و حقی به منصه احقاق می نشیند، عملی محققانه صورت بسته است، می خواهد حقِ فراچنگ آمده مطلقاً نو باشد یا بطور نسبی و نسبت به محقق آن نو باشد. گاهی یک مطلبی حق انگاشته شده و عدهای بر آن اصرار و ابرام دارند، اما بر کرسی اثبات و عرصه احراز ننشسته است، ما با طی این فرآیند آن را مستند، مستدل و محقق میکنیم و به این ترتیب تحقیق کردهایم؛ یا کسی در حقانیت چیزی تشکیک و تردیدی کرده است و یا احیاناً افرادی در مدعای حق خدشه کرده اند، با طی این فرآیند ما تحکیم مبنا و تسدید ثغور کردهایم و یک عمل تحقیقی انجام دادهایم.
البته که معنا و مصداق اتمّ تحقیق کاری است که به نوآوری مطلق و کاملاً بی پیشینه منتهی شده باشد. مهم در معنی و عمل پژوهش این است که در طی فرآیند تحقیق، حق آشکار میشود، چه حقی که از پشتوانه کافی برخوردار نبوده و با این عمل برخوردار میشود و یا حقی که شناخته نبوده و با این عمل کشف می شود.
لینک مطلب: http://pajoohesh.howzehtehran.com/Files/mahfel.php?idVeiw=1508&level=4&subid=1508