.
واژه‌نامه یا لغت‌نامه منبع مرجعی است که به توضیح واژه‌های (تلفظ، معانی، اشتقاق) یک زبان یا واژه‌ها و اصطلاحات خاص یک دسته یا یک موضوع می‌پردازد. واژه‌نامه (فرهنگ‌ها) با توجه به نوع اطلاعاتی که ارائه می‌دهند به گروه‌های زیر تقسیم می‌شوند:
الف) واژه‌نامه‌های عمومی یا فرهنگهای عمومی: این نوع واژه‌نامه‌ها اطلاعاتی کلی در مورد نحوه تلفظ، معانی، اشتقاقات و موارد کاربرد لغات یک زبان در اختیار خواننده قرار می‌دهند. این نوع واژه‌نامه بر حسب دامنه لغات، (مدخل‌ها) شرح لغات (شرح مدخل) سه نوع‌اند:
۱٫ واژه‌نامه‌های مفصل: این نوع واژه‌نامه‌ها هم تمام لغات یک زبان را دربرمی‌گیرد و هم اینکه در ذیل هر لغت تمام اطلاعات ارائه می‌شود؛ مانند لغت‌نامه دهخدا. این نوع لغت‌نامه در نوعی دایره‌المعارف به حساب می‌آید.
۲٫ واژه‌نامه‌های مختصر: این نوع واژه‌نامه از لحاظ مدخل و دامنه لغات مثل واژه‌نامه‌های مفصل هستند ولی در توضیح لغات (شرح مدخل‌ها) اطلاعات کمتری آورده می‌شود: مثل فرهنگ فارسی معین.
۳٫ واژه‌نامه‌های برگزیده (همگانی): در این نوع واژه‌نامه، فقط بخشی از لغات یک زبان با توجه به نیازهای مخاطبان آن برگزیده و ارائه می‌شود. از این رو هم دامنه لغات آنها شامل همه لغات یک زبان نمی‌شود و هم اینکه توضیح و شرح لغات به تناسب مخاطب است؛ مانند: فرهنگ عمید یک جلدی.
ب. واژه‌نامه موضوعی یا فرهنگهای تخصصی: این نوع واژه‌نامه‌ها تنها اصطلاحات واژه‌هایی را که در یک زمینه خاص یا در یک رشته خاص به کار می‌رود، تعریف نموده و توضیح می‌دهند. گاه در واژه‌نامه‌های عمومی زبان نیز این اصطلاحات تعریف می‌شوند ولی در واژه‌نامه‌های تخصصی شرح و تعریف اصطلاحات دقیق‌تر و بیشتر قابل اعتماد است. با توجه به اینکه امروزه برای بسیاری از رشته‌های دانش واژه‌نامه‌های تخصصی و موضوعی تدوین شده است. پژوهشگران باید برای تعریف هر نوع اصطلاحات به آنها مراجعه کنند. لازم به ذکر است که واژه‌نامه‌های عمومی و تخصصی بر حسب زبان نیز می‌تواند یک زبانی، دو زبانی و یا چندی زبانی باشد.
یادآوری
* چون واژه‌نامه‌ها از جمله منابع مرجعی هستند که خصوصاً در تحقیقات اسناد و مدارکی بسیار به آنها رجوع می‌شود، باید با انواع آنها و نحوه استفاده از آنها آشنا شد.
* برای به دست آوردن معانی لغت هر زبانی باید به لغت‌نامه آن زبان رجوع کرد و بهترین واژه‌نامه، واژه‌نامه‌های یک زبانه است. به عنوان مثال همان‌گونه که ما برای پی بردن به معانی لغت فارسی به واژه‌نامه یک زبانه فارسی دهخدا یا معین مراجعه می‌کنیم، مطلوب است برای پی بردن به معانی لغت عربی یا انگلیسی نیز به لغت‌نامه‌های یک زبانه همان زبان رجوع کنیم.
* سطح و اعتبار کتب لغت یکسان نیست؛ از این رو باید سعی نمود در فرایند پژوهش به معتبرترین منابع لغوی رجوع کنیم. به عنوان مثال برای یافتن معانی لغت متون قدیم زبان عربی بهترین منابع کتب لغتی همانند: «العین»، «معجم مقایس اللغه»، «صحاح اللغه»، «تهذیب اللغه»، «لسان العرب»، «مجمع البحرین» و «القاموس المحیط» می‌باشد، نه «المنجد»، «اقرب الموارد» و «معجم الوسیط». در مقابل برای یافتن معانی لغت جدید باید به کتبی همانند «المنجد» رجوع کرد نه کتب قدیم.
* برای تعریف اصطلاحات یا واژه‌هایی که در علوم مختلف به کار می‌برند و یا به عنوان واژه خاص به حساب می‌آیند، باید به واژه‌نامه‌های تخصصی یا فرهنگهای موضوعی رجوع کرد نه به واژه‌نامه‌های عمومی.
امروزه در علوم دینی تقریباً برای اکثر زمینه‌ها و رشته‌ها واژه‌نامه‌های تخصصی تدوین شده است. واژه‌نامه‌هایی همانند «فرهنگ معارف اسلامی»، «فرهنگ فرق و مذاهب»، «اصطلاحات الاصول» از این قبیل‌اند. واژه‌نامه‌هایی همانند «مفردات راغب» و «قاموس قرآن» نیز از واژه‌نامه‌های موضوعی لغات قرآن به شمار می‌آیند.
.
منبع: طرقی، مجید، درسنامه روش تحقیق، قم، نشر هاجر، چاپ یازدهم، ۱۳۹۳، صص ۱۰۰-۱۰۲