.
در حال طراحی یک پروژه بودم که برای معرفی مجری (یعنی خودم) از عبارت «متخصص در مدیریت پژوهش» استفاده کردم؛ اما برای معرفی مدیریت پژوهش به مشکل برخورد کردم.
مدیریت پژوهش را من به صورت عامیانه، اینگونه تشریح می‌کنم: کار من، مشاوره دادن به معاونان پژوهش مدارس علمیه، حوزه‌های استانی و کارمندان معاونت پژوهش حوزه‌های علمیه است. اما اینکه بخواهم از مدیریت پژوهش یک تعریف ارائه دهم، کار بسیار مشکلی است. کمی در اینترنت، برای تعریف مدیریت آموزش چرخی زدم، این موارد را یافتم:
مدیریت آموزشی به معنی عام، برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هدایت، هماهنگی و نظارت و ارزشیابی فرایند آموزش تعریف شده است. اما مدیریت به معنی خاص، به صورت‌های زیر تعریف می‌شود:
۱- مدیریت آموزشی، راهنمایی، مددکاری و ایجاد محیط مناسب برای فعالیت آموزشی است.
۲- مدیریت آموزشی، فراگردی اجتماعی است که مستلزم ایجاد، نگهداشتن، برانگیختن، کنترل کردن و وحدت بخشیدن نیروهای انسانی و مادی می‌باشد که به‌طور رسمی و غیررسمی در درون یک نظام واحد شکل و سازمان می‌یابند، تا هدف‌ها و مقاصد آموزشی را تحقق بخشند.
۳- مدیریت آموزشی، فرایند هماهنگ کردن استعدادهای آدمی و بهره‌گیری از شرایط محیطی برای اهداف آموزشی است. (صافی، احمد، مدیریت و برنامه‌ریزی در آموزش و پرورش، ص۶۹-۷۰، تهران، اداره کل آموزش‌های ضمن خدمت، ۱۳۷۳)
با توجه به آنچه گفته شد، مدیریت آموزشی غالبا به معنی خاص، مورد نظر است. یعنی مدیریت آن بخشی از فعالیت‌های سازمان‌های آموزشی است که مستقیما با امر آموزش و پرورش و یادگیری مرتبط است. از جمله، فعالیت‌های مربوط به برنامه‌های آموزشی، مواد و محتوای دروس، روش‌ها و وسایل آموزشی، مشاوره و راهنمایی تحصیلی، اقدامات آموزشی مکمل، امور معلمان و دانش‌آموزان. (علاقه‌بند، علی، مقدمات مدیریت آموزشی، ص۱۳۶، تهران، بعثت، ۱۳۷۴)
به نظر می‌رسد که اگر به جای واژه «آموزش» در این تعاریفی که ذکر شد، واژه «پژوهش» قرار دهیم، می‌توان یک تعریف از مدیریت پژوهش ارائه داد.یعنی:
الف. مدیریت پژوهشی به معنای عام: برنامه‌ریزی، سازمان‌دهی، هدایت و نظارت و ارزشیابی فرایند پژوهش.
ب. مدیریت پژوهشی به معنای خاص: راهنمایی، مددکاری و ایجاد محیط مناسب برای فعالیت پژوهشی.
به این نکته هم باید توجه کنیم که سابقه این رشته به ۱۴۰ سال می‌رسد، و طبیعی است که متخصصانی داشته باشد که بتوانند تعریف جامعی از آن ارائه دهند. اما مدیریت پژوهش، اصلاً رشته دانشگاهی نیست و حتی کسی اسمی از آن نمی‌برد؛ لذا نمی‌توان انتظار داشت که تعریف جامعی از آن وجود داشته باشد.
این رشته هم، مانند رشته مدیریت آموزش، باید سال‌ها برگزار شود تا پس از تربیت چندین متخصص در این زمینه، موجب رشد این رشته، و در نتیجه، ارائه یک تعریف از آن شود. اما از آنجا که این رشته هنوز وجود خارجی ندارد، نه در حوزه و نه در دانشگاه، برای ارائه تعریف از آن باید به گذر زمان اعتماد کنیم.
من در تیرماه ۱۴۰۰ با همکاری سرکار خانم فاطمه عزیزی (استاد روش تحقیق و معاون پژوهش وقت مدرسه علمیه الزهرا (سلام‌الله‌علیها) ساری) و جناب آقای دکتر علیرضا زمانیان (دکترای مدیریت استراتژیک و مدیر وقت دانشگاه پیام نور واحد قائمشهر) رشته مدیریت پژوهش را برای سطح سه و ویژه معاونان پژوهش تعریف کردیم و به مرکز مدیریت حوزه علمیه خواهران ارائه دادیم که متأسفانه هنوز از آن خبری نیست.