.
موضوع باید محدود باشد. روش محدودسازی موضوع بسیار متنوع و گوناگون است. اگر موضوع بسیار عام باشد، نمی‌توان در آن تحقیق کرد و آن را موضوع «تحقیقی یا پژوهشی» نامید. تحقیقی، یعنی تحقیق پذیر و پژوهشی، یعنی پژوهش پذیر؛ همچنان که خوردنی و دیدنی یعنی خوردنی و دیدنی.
به منظور تحدید (محدودسازی) به نکات روش‌شناختی
زیر توجه کنید:
١. تحدید موضوع از نظر تبارشناسی: موضوع را در علمی خاص، و در مبحث خاصی از آن بررسی
کنید؛ مثلاً اگر بحث شفاعت را برگزیدید، اولا در علم کلام، و ثانیا به عنوان یک مبحث معاد شناختی از آن بحث کنید. توجه کنید که ین موضوع. مانند بسیاری
از موضوعات دیگر، ممکن است در چند علم (مانند روان‌شناسی و اخلاق و فقه) بررسی‌شدنی
باشد. افزون بر آن، در علم کلام نیز می‌توان از جهت‌های گوناگون (در مباحث توحید و
عدل و نبوت و امامت و معاد) در آن بحث کرد؛
۲. تحدید موضوع از نظر مکان یا محل: موضوع را به اعتبار محل و مکان محدود کنید؛ مثلاً
«سیر تفسیر موضوعی در جهان شیعه» یا «گونه شناسی تعامل مسلمانان با غیرمسلمانان در
مدینه». توجه کنید که گاهی محل، به صورت اعتباری و انتزاعی مطرح است؛ مانند «جهان تشیع»؛
٣. تحدید موضوع از نظر زمان: از نظر زمان نیز می‌توانید موضوع را محدود کنید؛ مثلاً
«سیر تفسیر موضوعی در دوران معاصر» یا «ویژگی‌های حکومت دینی در عصر نبوی»؛
۴٫ تحدید موضوع از طریق مقاطع و لایه‌های بحث: بسیاری از پدیده‌ها را می‌توان به چند
مقطع و لایه تقسیم کرد و یکی از برش‌ها را برگزید؛ مثلاً «پدیده ارتقای قلم حوزویان»
در چند مقطع بررسی‌شدنی است:
۱. حالت پیشینش که وجود نداشته، و علل و عواملی آن را پدید آورده است (علل و عوامل
ارتقای قلم حوزویان): ۲. این پدیده با چه سیر و فرایندی به وجود آمده است؟ (فرایند
ارتقای قلم حوزویان): ۳. اکنون که با آن فرایند پدید آمده است، چه شرایط و ویژگی‌هایی
دارد؟ (شرایط و ویژگی‌های ارتقای قلم حوزویان)؛ ۴٫ این پدیده با این ویژگی‌ها چه لوازم
و نتایجی برای جامعه می‌تواند داشته باشد؟ (پیامدهای مثبت ارتقای حوزویان در عرصه قلم).
چنان که دیدیم، همان‌گونه که زمان به دیروز، امروز و فردا تقسیم می‌شود و برای بسیاری از پدیده‌ها (مثلاً وضعیت سیاسی یک کشور) می‌توان دست‌کم سه حالت در نظر گرفت (وضعیت پیشین، وضعیت فعلی و وضعیت آتی)، در مورد موضوع‌ها نیز می‌توان شبیه به این تقسیم‌ها و تقطیع‌ها را در نظر داشت و از این طریق هر موضوع را محدود کرد.
.
منبع: اسلام‌پور کریمی، حسن، خودآموز مقدمات پژوهش، تهران، سمت، قم، مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی (ره)، ۱۳۹۲، صص۵۹ـ۶۱